۷۰ توصیه شگفت‌انگیز سخنرانی کردن از محمدعلی فروغی
سخنرانی کردن برای بسیاری از ما یک دغدغه بزرگ است و یکی از بزرگترین مهارت های جهان، مسلط شدن روی مهارت سخنرانی می‌باشد.
مدت زمان زیادی است که انسان ها از طریق کلام با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و در حال حاضر یکی از مهمترین مهارت‌های ارتباطی انسان حرف زدن و گفتگو حساب میشود تا جایی که می‌توان از همین مهارت برای داشتن قدرت و یا تغییر زندگی دیگران استفاده کرد و شما اگر بتوانید بر سخنرانی کردن مسلط شوید، مزیت‌های زیادی را به زندگی تان می‌توانید اضافه کنید. به طور مثال درآمد بالای مالی، معروفیت و محبوبیت از ویژگی‌های شاخص این مهارت حساب میشود.
این مقاله از کتاب آئین سخنوری، نوشته محمد علی فروغی گرفته شده است و توصیه های بسیار کاربردی و جالبی در آن گفته شده است. توصیه‌هایی در مورد سخنرانی کردن و سخنوری.
محمد علی فروغی یک مترجم، سخن‌شناس، فیلسوف، تاریخ‌دان، سیاست مدار، نماینده مجلس و نخست وزیر ایران بوده است و مزیت کتاب آیین سخنوری که تالیف کرده نسبت به کتاب های مشابه این است که با زبان و فرهنگ ایرانی مطابقت دارد و این مقاله به نحوی خلاصه کتاب او می‌باشد که در آن 70 پند کاربردی در مورد سخنرانی کردن است.
در نسخه اصلی کتاب از کلمات فارسی قدیمی استفاده شده است که شاید کمتر دیده و یا شنیده باشیم و به همین خاطر کلمات سختی در آن وجود دارد که ما در این مقاله تا جایی که امکان داشت آن را قابل درک و ساده ویراستاری کردیم. امیدوام از این مقاله لذت ببرید. به شما قول می‌دهم اگر این مقاله را به صورت کامل بخوانید و روی موضوعات آن فکر کنید٬ در آخر نکات بسیار زیادی را در مورد سخنرانی یاد بگیرید. به شما قول می‌دهم.
مقام بی‌نظیر سخنرانی را بشناسید
1- سخنرانی کردن هنری است که همه کس به آن نیازمند است و کسانی که با مردم سر و کار دارند، تقریباً همه محتاج به سخنوری می‌شوند مخصوصا کسانی که به دنبال علوم و آگاهی هستند.
2- سخنرانی کردن به خودی خود شغل و پیشه نیست فقط وسیله برای پیشرفت هدف است.
3- سخنور اگر درست به شرایط سخنوری عمل کند، برای عامه بهترین مربی محسوب میشود.
سخنرانی چه شرایطی را دارد؟
4- برای سخنور شدن هم علم سخنرانی لازم است، هم عمل و هم تمرین بسیار زیاد.
5- سخنور باید قدرت حفظ کردن مطالب را بسیار داشته باشد چون نیاز دارد که مطالبی که می‌خواهد ارائه دهد را به ذهن خود بسپارد.
6- چون بسیاری از اوقات سخنور باید گفتار خود را کتباً تهیه کند، باید علم نویسندگی را نیز تا حدودی بلد باشد.
7- سخنور باید در موضوعی که در آن سخنرانی می کند مسلط باشد و آنچه باید در مورد آن مطلب را٬ بداند. این موضوع باعث میشود که اعتماد به نفس سخنران بالا برود.
8- سخنور نه تنها باید در مورد موضوعی که می‌خواد بگوید٬ بداند؛ بلکه در سخنرانی، باید مردم را بشناسد و علم انسان‌شناسی داشته باشد، نکته سنج باشد و منطق، فلسفه، اخلاق و تاریخ بداند.
9- سخنور باید همواره در امور و احوال مردم به مشاهده بپردازد و آگاهی‌دهنده باشد.
10- سخنران مانند هر هنرمندی باید از انتقاد و عیب‌هایی که درباره او میشود، ناراحت نشود و مراقب این موضوع باشد. از انتقادهایی که دیگران از او می‌کنند استفاده کند و سعی کند هر روز این عیب‌ها را برطرف کند.
11- سخنران باید در تولید محتوا و گفتار ماهر باشد، یادداشت‌ها بردارد، مطالعات و تفکر کند و موضوعاتی که یاد می‌گیرد را در جمع‌های زیادی بازگو کند. هرچقدر بیشتر سخنرانی کند٬ در این مورد ماهر‌تر میشود.
12- قواعد و اصولی که در سخنرانی می‌آموزید، باید ملکه ذهن شما شود نه این که در موقع سخنوری بخواهید آن‌ها را به یاد بیاورید و سخنرانی خود را طبق آن اصول ارائه دهید.
چگونه باید سخنرانی کنیم؟
13- درست است که سخنرانی کردن برای رساندن مطلب و هدفی است اما مخاطبین باید از سخنرانی لذت ببرند و نشاط در آن‌ها ایجاد شود و حس خوبی از سخنران بگیرند و در تایم سخنرانی کیف کنند و لذت ببرند.
14- نباید تصور کرد که سخنوری حتماً به آبوتاب دادن سخن است. در بعضی مواقع اینطور هست ولی گاهی حرف زدن بدون آبوتاب زیاد بیشتر به دل می‌شیند.
15- در سخنرانی کردن از کسی تقلید نکنید و خودتان باشید.
16- بهترین سخنور کسی است که به فکر نمایش دادن خود به دیگران نباشد و نخواهد به وسیله سخنوری جلب توجه کند. سخنوری خوب است که به فکر انجام وظیفه باشد و وظیفه‌ی سخنران واقعی، رساندن مطلب است.
مهمترین آداب سخنرانی و سخنوری
17- هر وقت سخنوری دارید، تن و روح خود را خسته نکنید و سعی کنید استراحت کامل داشته باشید.
18 – وقتی‌که در جمعی سخنرانی می‌کنید، یادتان باشد که می‌توانید آن افراد را از هواداران خود کنید.
19- هنگام سخنوری اگر حواستان پرت شد، کمی صبر کنید تا حواستان دوباره جمع شود. اصلا شتاب مکنید. نفس بکشید، آرام پیش بروید.
20- بدون اینکه بیش از اندازه خودتان را بین مخاطبین کوچک کنید، نسبت به شنوندگان مؤدب و متواضع باشید. چیزی مگویید که نشان دهد آن‌ها را نادان فرض کرده‌اید. اصرار نداشته باشید که به آن‌ها ثابت کنید که نمی‌دانند و یا مقصر مشکلاتی که دارند هستند. به هیچ عنوان غرور و خودپسندی ننمایید.
21- در سخنرانی با هیچ شخصی طرف نشوید. کلیات بگویید و اگر ناچار باکسی طرف شدید، در عین محکم و استوار بودن، ملایم و متین و عاقل باشید.
22- تا می‌توانید از خودتان سخن نگویید و ادعای راست‌گویی، بی‌غرضی و عدالت‌خواهی نکنید. کاری کنید که از سخن گفتن و شخصیت شما به این صفات در شما پی ببرند.
23- در سخنوری رعایت وقت و زمان را داشته باشید. البته آنچه باید گفته شود را بگویید اما سخنرانی‌تان را طولانی نکنید. اگر سخنرانی‌تان طولانی شود، شنوندگان خسته و کِسل می‌شوند.
24- در مجالس مشاوره و دورهمی، زیاد حرف نزنید و به دیگران هم فرصت حرف زدن بدهید.
25- فریاد نکشید. به‌سرعت سخن نگویید. شمرده حرف بزنید. مراقب لحن و صوت و اشارات و حرکات و نگاه خود باشید. ماشین نباشید و مثل ربات‌ها حرف نزنید.
26- تا می‌توانید از روی نوشته سخنوری نکنید. در سخنوری علمی و تشریفاتی و گاهی در سخنرانی قضایی از روی نوشته خواندن مجاز است، در سخنوری سیاسی کمتر و در سخنوری منبری هیچ‌وقت جایز نیست.
27- درهرحال از شنوندگان نگاه برندارید و به همه طرف توجه داشته باشید و تنها به یک‌سو نگاه نکنید. گوینده و شنونده باید با هم ارتباط برقرار کنند، مثل اینکه باهم صحبت می‌کنند.
بهترین خصوصیاتِ حرف‌ها و سخنان یک سخنور خوب
28- سخنرانی کردن به این معناست که سخنِ سخنران دلپسند و هیجان آور باشد، هم مغز را راضی کند، هم برای گوش خوش‌نوا باشد و هم دل را ببرد.
29- سخنور باید هم حکیم باشد هم خطیب. یعنی با حمکت خود تَنش‌ها را آرام کند و هم با ارائه خود موضوعات کُند و آرام را پرجنب و جوش کند.
30- سخنور باید معانی لطیف پسندیده را کاملا خوش سخن بیان کند. حرف‌های او باید سادهِ روانِ خوش‌آهنگ باشد.
31- سخنران باید از عبارات طولانی و عالِمانه بپرهیزد و سعی نکند که به دیگران توسط علمی که دارد، فخر بفروشد.
32- هرچند در سراسر سخن باید کوشش و توجه کرد اما در نتیجه سخن، بیشتر توجه کنید.
33- معانی فراوان خوب است اما از حرف‌های سست و نابجا و بیهوده باید پرهیز کرد همانطور که در کشاورزی، علف هرزه و زائد را باید برانداخت.
34- بلندی سخن از بزرگی روح برمی‌آید، دلپذیری سخن از طبیعی بودن، مهیج و مؤثر بودن سخن از دل است. رنگ و روغن سخن از قوت تخیل گوینده و درستی سخن از مطالعه بسیار.
35- سخن طبیعی باید گفت و متناسب و سنجیده باید حرف زد.
36- سخن روان و ساده باید باشد اما نه بازاری و عامیانه.
37- سخنرانی که افکار و معانی تازه ندارد به آرایش کلمات و عبارات می‌پردازد.
38- سخن باید از جهت معنی و لحن و درک‌هایی که می‌خواهد برساند با زمان و مکان و احوال اشخاصی که گوش می‌دهند، در یک راستا باشد و هم‌چنین با موضوع تناسب داشته باشد.
39- موضوعات حاضر و آماده و اشعار و مثال‌های بد و عبارات معروف را به کار بردن (جز در مواردی که خیلی به‌جا و مناسب و پخته باشد، آن‌هم غالباً به اشاره) رکیک است و بی‌مزه مانند غذای سردی که دوباره گرم کنند و بخورند یا لباسِ کهنه‌ای که زیرورو کنند و بپوشند، مخصوصاً از مثالی که ربطی به موضوع ندارد، باید پرهیز کرد.
40- زبان‌بازی و چرب‌زبانی در سخنرانی مثل این است که دکتر بر بالینِ بیمار به‌جای معالجه، ادبیات ببافد و وکیل در دادگاه جلوی قاضی به‌جای دفاع از جان و مالِ موکل خود، شاعری کند.
41- تا می‌توانید قوه تفهیم خود را افزایش دهید و مطلب را روشن بیان کنید. یعنی درک خودتان را از موضوعات بالا ببرید تا بتوانید خیلی خوب برای دیگران سخنرانی کنید.
برای پُر و پخته شدن سخن خود از موراد زیر استفاده کنید
42- اگر می‌خواهید سخن‌تان پخته و پُر به نظر برسد٬ استدلال خود را با آنچه شنوندگان شما تجربه کرده‌اند را تطبیق دهید تا مطلب‌تان را با دانسته‌های خود بسنجند و موضوع را درک کنند.
43- اگر دلایل بسیار زیادی بیاورید و مثال‌های زیادی بزنید و از آمار و شواهد استفاده کنید؛ این موضوع باعث میشود که کلام شما تاثیرگذارتر و پخته‌تر میشود. البته در این مورد نباید زیاده‌روی کنید. این موضوع باید با سلیقه مخاطب شما سازگار باشد. گاهی بعضی از مخاطبین دوست ندارند از این مثال‌ها زیاد بشنوند.
44- برای اینکه حرف‌تان مورد تایید دیگران قرار بگیرد می‌توانید آن را به گونه‌های مختلفی بگویید و به مدل‌های مختلف ارائه کنید اما باید مراقب باشید که این موضوع باعث تکرار سخن شما نشود چون سخنرانی شما کسل‌کنند میشود. مثال زدن بسیار خوب است اما اگر بیش‌از اندازه باشد باعث طولانی شدن مطلب میشود.
45- از کارهای زیر برای پختگی و پُر شدن مطلبی که می‌خواهید در مورد آن سخنوری کنید٬ استفاده کنید:
- مقایسه کردن
- تضاد و متقابل‌سازی
- توصیف کردن
چطور سخنرانی کنیم که به دل دیگران بنشیند؟
46- اگر می‌خواهید سخنرانی‌تان دلنشین باشد٬ بایددر مورد موضوعی حرف بزنید که شنوندگان شما به آن‌ها دل‌بستگی دارند. چند مورد از موضوعاتی که مردم به آن‌ها دل‌بستگی دارند را در زیر نوشتیم:
- ثروت
- شهرت
- نام نیک داشتن و شرافت
- بهرمند شدن( موضوعاتی که به نفع افراد است) و لذت بردن
- مواردی که باعث ذوق افراد شود و عواطف آن‌ها را برانگیزاند
47- سخنی که موافق ذوق و سلیقه و عقیده شنونده باشد، برای او دلنشین است.
48- سخن گفتن از جاندار و جنبنده، دل‌نشین‌تر از گفتگو از چیزهای بی‌جان و بی‌حرکت است.
49- اگر در مورد چنین اتفاقاتی سخنرانی کنید موجب دل‌نشینی سخن‌تان میشود. مواردی که نشان‌دهنده‌ی تلاش برای زنده ماندن جهان هستی و یا جنگ در برابر مخالفان انسانی باشد. مثلا افرادی که تلاش کردند که از حقوق حیوانات دفاع کنند و یا جمعی که جنگ کردند تا انسا‌ن‌هایی کشته نشوند و یا افرادی که تلاش کردند که جلوگیری کنند از آتش‌سوزی جنگل.
50- از موضوعات قابل‌لمس و موضوعاتی که قابل درک و فهم است در سخنوری استفاده کنید٬ این موضوع باعث میشود که سخن شما دل‌نشین‌تر شود. در مورد موضوعاتِ فلسفی که مردم باید بسیار فکر کنند تا متوجه شوند٬ صحبت نکنید چون در این صورت سخن شما دلنشین نخواهد بود.
51 – داستان‌سرایی و مثال زدن باعث میشود که سخن شما دلنشین شود.
52- نکته‌های ریز را گفتن و مخصوصاً دست انداختن مخالفین و کسانی که مردم آن‌ها را دوست ندارند، دلنشین است.
53- سخن هر چقدر تنوع داشته باشد، دل‌نشین‌تر میشود.
54- از گفتنِ مطالب بی‌مزه و نامطلوب بپرهیزید و اگر نیاز بود که بگویید٬ تا جایی که ممکن است آن‌ها را با چیزهای بامزه آمیخته سازید. دقیقا مثل داروهایی که درست می‌کنند. داروی تلخ را با مواد شیرین ترکیب می‌کنند تا قابل استفاده و دلنشین شود.
55- فکر و اندیشه‌ای که می‌خواهید در سخنوری خود از آن استفاده کنید اگر با شهامت و دقیق و ظریف و تاثیرگذار باشد٬ به دنبال خود دل‌نشینی سخن را هم دارد و باعث هیجان در مخاطبین میشود.
برای اینکه به صورت هیجان‌انگیز سخنرانی کنید٬ موارد زیر را حتما استفاد کنید
56- مطلبی باعث هیجان در مخاطبین میشود که این احساسات را تحریک کند:
- عدالت خواهی
- شرافت
- جوانمردی
- خودپسندی
- حس رقابت
- حس تقلید
57- هرچه موضوعی را که می‌خواهیم در موردش سخنرانی کنیم را بیشتر و بهتر مجسم کنید (مانند شاعران و نقاش‌ها)٬ هیجان شنوندگان شما بالا می‌رود و سخن شما تاثیرگذارتر میشود.
58- در موقع به هیجان آوردن و تحریک عواطف شنوندگان خود از ظاهرسازی و آرایش مصنوعی کلمات بپرهیزید چون حرکتی کاملا بی‌جا است. آیا کسی که دردمند است در ناله‌های خود شادمانی می‌آورد؟ و یا مادری برای فرزند خود گریه می‌کند٬ در گریه خود آوازخوانی می‌کند و قافیه می‌بافد؟ در مواقع هیجان دادن به مخاطبین خودتان باشید و اصلا ظاهرسازی نکنید و از کلماتی هم استفاده نکنید که باعث مصنوعی شدن سخن شما شود.
59- در سخن گفتن حرارت دروغی بسیار خنک میشود.
60- تحریک عواطف در جمعیت بزرگ آسان‌تر است تا در جمعیت کم، همانطور که در یک فرد بسیار دشوارتر است تا در یک گروه.
61- سخنور تا خود شور و اشتیاق نداشته باشد نمی‌تواند شور و اشتیاق بیافریند و با شور و اشتیاق صحبت کند.
صفاتی که باید یک سخنور سطح بالا داشته باشد
62- ما می‌گوییم که سخنوران باید این صفات را داشته باشند و سفارش می‌کنیم به سخنران‌ها که این صفات را در خود ایجاد کنید اما در بسیاری از مواقع هیچ فایده‌ای ندارد و در چنین مواقعی بیشتر روی صحبت ما با مردم است تا آگاه شوند و سخنور بدجنس را از سخنور خوب تشخیص دهند.
63- سخنور باید نیک‌نفس، خیرخواه و خوش‌نیت باشد. عواطفِ نیکو داشته باشد و به عاشق خوبی‌ها و از هر بدی بیزار باشد.
64- سخنور باید باشرافت، امین، بزرگوار، راست‌گو، صمیمی و آموزنده‌ی خوش‌رو باشد و هر روز بر دانش و علم خود بیافزاید.
65- سخنور باید از طبیب محتاط‌تر، دلسوزتر و باوجدان‌تر باشد چون طبیب تن مردم را در دست دارد و سخنور روح مردم را.
66- سخنور باید بافکر، خردمند و باذوق و سلیقه باشد.
67- سخنور باید دلیر و باشهامت باشد، خونسرد باشد، خود را نبازد، عصبانیت به خود راه ندهد، خودداری داشته باشد، حاضرالذهن و حاضرجواب باشد.
68- سخنوری اگر با حُسنِ نیت و خردمندی باشد برای جامعه سودمندترین کارهاست اما اگر برای رسیدن به هدف‌های نفسانی و نیّت بد به‌کاربرده شود، مضرترین چیزهاست. همانطور که سخنور خوب از ارجمندترینِ مردم است، سخنور بد از پَست‌ترین اشخاص است. دقیقا مانند آن مثالی که در گذشته حکیمی گفت که زبان٬ هم از شریف‌ترین و هم از شرورترین اعضای بدن است.
69- سخنور باید بی‌قصد و غرض باشد و از سخنوری جز انجام وظیفه٬ هدف دیگری نداشته باشد.
70- بهترین مطلب برای پایان این مقاله، این شعر خواجه حافظ است که می‌توان گفت یکی از بزرگترین سخنوران جهان است و می‌فرماید:
در بساطِ نکته‌دانان، خودفروشی شرط نیست
یا سخن دانسته گو ای مرد عاقل یا خموش
